Văn học dân gian chính là những sáng tác nghệ thuật ngôn từ truyền miệng do con người sáng tạo ra trong khi tham gia các sinh hoạt tập thể nhằm biểu đạt, ghi lại những tri thức, kinh nghiệm, tư tưởng, tình cảm về cuộc sống xã hội và thiên nhiên, vũ trụ.

2. Tính nguyên hợp của Văn học dân gian

– Văn học dân gian là một loại hình nghệ thuật nguyên hợp cả về nội dung lẫn hình thức phản ánh nên văn học dân gian không chỉ là một hiện tượng văn học mà còn là một hiện tượng văn hoá.

– Về nội dung, tác phẩm văn học dân gian phản ánh nhiều phương diện khác nhau của đời sống vật chất và tinh thần trong xã hội, do vậy nó vừa thực hiện chức năng của văn học (thẩm mĩ), của sử học (phản ánh lịch sử), của dân tộc học (phong tục, tập quán, tôn giáo), của triết học, tâm lí học…nghĩa là cùng một lúc tổng kết các tri thức của nhân dân thuộc nhiều lĩnh vực khoa học tự nhiên và khoa học xã hội khác nhau trong dạng thức còn chưa phân chia tách bạch (nghĩa là trong trạng thái nguyên hợp). Văn học dân gian gắn với tôn giáo khi nó được dùng như một phương tiện thể hiện thế giới quan, nhân sinh quan của người xưa.

– VD: các vị Thần trong thần thoại là biểu hiện của thế giới quan thần linh.

– Về hình thức, khác với tác phẩm văn học viết chỉ được diễn đạt bằng phương tiện ngôn ngữ, tác phẩm văn học dân gian, ngoài việc sử dụng phương tiện chính là ngôn ngữ, còn sử dụng thêm vài phương tiện khác nữa như âm nhạc, vũ điệu, động tác.

* Xét về phương thức biểu diễn (hay hình thức diễn xướng), có thể chia Văn học dân gian thành bốn loại hình:

a. Loại hình nói (luận lí): tục ngữ, câu đố.

b. Loại hình kể (tự sự): các loại truyện kể dân gian như thần thoại, truyền thuyết, cổ tích, ngụ ngôn, truyện cười.

c. Loại hình hát: ca dao, đồng dao, hát ru.

d. Loại hình diễn: tuồng, chèo, cải lương, múa rối.

* Xét về phương diện thể loại, có thể chia Văn học dân gian thành ba thể loại:

a. Truyện cổ dân gian: thần thoại, truyền thuyết, cổ tích, ngụ ngôn, truyện cười.

b. Thơ ca dân gian: ca dao, tục ngữ, câu đố, hát ru, đồng dao.

c. Sân khấu dân gian: chèo, tuồng, cải lương, múa rối.

– Văn học dân gian giúp cho người đời sau nhận thức được bề dày lịch sử, truyền thống văn hoá, cốt cách và vẻ đẹp tinh thần của dân tộc mình, từ đó biết phát huy thế mạnh quá khứ, lí giải hiện tại và dự đoán tương lai.

– Văn học dân gian lại là thế giới của tượng và ước mơ, là sản phẩm của tâm hồn và trí tuệ ngây thơ của nhân loại. Các bài học giáo dục đạo đức, nhân cách đã được đúc kết trong Văn học dân gian chưa bao giờ cũ so với mọi thời đại, bởi vì chúng luôn được khái quát từ triết lí của tình thương.